Ik had het kunnen weten. Dat Het Smelt niets voor mij zou zijn. Dat het verhaal me niet zou doen smelten, maar veeleer bevriezen. Dat er tijdens het lezen nausea zou komen bovendrijven. Een brakke smaak in de mond na een te lange tocht op woelig water. Na al dat grasduinen in het ruim van Eva’s verleden waardoor je na de ongeveer 470 bladzijden zelfs geen smeltwater meer kan zien of ruiken. Dat het me kon doen kokhalzen van ongeloof. Dat ik me zou afvragen hoe het mogelijk is dat je als jonge vrouw dit boek wilde en kon schrijven.

Ik had het kunnen weten. Van Dimitri Verhulst, Elvis Peeters of andere bejubelde Vlaamse (klei)schrijvers, met uitzondering van Streuvels, hou ik ook niet. Ze zijn te veel echo van de café- en kermiscultuur uit mijn kindertijd. Van de lange uren na het uitgaan van de fanfare of de processie in het grootouderlijk dorp, of na het eendjes vissen op de Vlaamse Kermis van de lagere school. Met laverende nonkels, de geur van bier, de holle gesprekken. Met brassende ouders die maar niet naar huis gingen. En ik, stil op een stoel, met een sussende en sissende Sprite-met-een-rietje, een chips of een reep bananenchocolade. Terwijl ik thuis zoveel zinvolle dingen had kunnen doen. Sindsdien vind ik cafés en alles wat erbij hoort vies. Zelfs in boeken. En toch ging ik voor Het Smelt overstag. Liet ik me meevoeren op de wind van superlatieven over deze literaire Selah Sue. In het kielzog van recensenten met naam, mee met de (maal)stroom van lezend Vlaanderen.

Als debuut kan het boek van Lize Spit nochtans tellen. Het vlot, ondanks de omvang.  Dat Spit kan schrijven, staat buiten kijf. Onderweg mocht er wat mij betreft wat meer vaart in, maar het verhaal van de drie musketiers Laurens, Pim en Eva en hun gezinnen houdt je hoe dan ook geboeid. De metaforiek is vaak pijnlijk origineel. En ik kon me bij momenten ook inleven in Eva en haar zusje Tesje. Omdat geen enkel kind het verdient in zo’n los zand gezin voor anker te liggen. Met twee eilanden van ouders die alleen met zichzelf en hun bier bezig zijn, elke opvoedende klip of boei omzeilen en de kinderen emotioneel en intellectueel aan hun lot overlaten. Hen weg duwen als een kano van de oever. Hen laten dobberen, zonder vangnet, met alle krassen van dien. En die krassen zijn diep. Heel diep. Bij Eva – die de ouders op haar schouders doorziet, maar weinig kan doen -, maar vooral bij Tesje die door alle ballast niet meer eet en nauwelijks slaapt. Met als trieste climax het moment waarop Eva en broer Jolan het ouderheft in handen nemen en hun zieltogende zusje met de fiets naar spoed brengen. Haar nog net op tijd redden van het anorexiamonster.

De dorpse mentaliteit die Spit evoceert, klinkt vertrouwd. Het verkennen van de grenzen van het dorp als kind, het schooltje met de graadklassen, de voorbereiding op de Communie, de bib die werelden opende die je niet kende en schril afstaken tegen de betegelde realiteit van de beenhouwerij. Een roddelcentrum dat mensen kon breken als ijs. En aan de andere kant had je de doofpotten. De tragedies achter gesloten deuren. Met een aan het onbegrijpelijke grenzende loyaliteit van kind naar ouder, van vriendin naar vrienden. Tot het breekt. En Eva andere oorden opzoekt.

Anderzijds werkt het boek zeer bevreemdend. Niet alleen omwille van het bizarre gegeven dat Eva na 13 jaar naar haar dorp terugkeert, met een groot ijsblok in haar koffer. Maar vooral omdat de vele tableautjes in het boek zo onwaarschijnlijk wreed en triest zijn. De verbeelding abnormaal morbide. In de seksuele spelletjes van de musketiers bijvoorbeeld. Wrede, sadomasochistische, verraderlijke en mensonterende spelletjes. En Eva, die stond erbij en keek ernaar. Had aanvankelijk de touwtjes wel in handen met het raadsel waarvan alleen zij de oplossing wist. Morbide ook in de zelfmoorden en de latente dreiging die van de strop in het schuurtje uitgaat. Of in de scène waarin Eva’s moeder zo dronken is dat ze haar in een kruiwagen naar huis moeten voeren. Of in de felheid van de wraakgevoelens van Eva en hoe ze die ook effectief uitvoert. Hoe ze de bij de beenhouwer bestelde vleesschotels voor oudjaar met mest besmeurt uit wraak op Laurens en zijn mama. In de manier waarop Eva op het einde zelfmoord pleegt. Met haar hoofd door de strop en haar voeten op het smeltend ijsblok. Tergend langzaam.

In Het Smelt is bijna alles wrang, duister en triest. Er is geen vrolijkheid. Geen optimisme. En het ergste is dat Eva andere keuzes had kunnen maken, maar het niet doet. Het lef of de kracht niet heeft om haar leven echt over een andere boeg te gooien. Uiteindelijk is het Tesje die het er nog het best van afbrengt. Met een nieuwe identiteit in een pleeggezin waar ze gezien en geliefd wordt. Een volwassen vrouw met een volwassen naam. Niet langer Tesje maar Tessa.

Een pessimistisch boek als dit zal ik niemand aanraden. Ik vond het ook geen fijne leeservaring en dat is uiteindelijk toch altijd het minste dat ik van een goed boek verwacht.