if you only read the books that everyone else is reading

you can only think what everyone else is thinking

Haruki Murakami

To Dylan or not to Dylan … that’s the question. Die indruk zou je kunnen krijgen sinds bekend raakte dat singer-songwriter Bob Dylan de lucratieve Nobelprijs voor Literatuur heeft gekregen “for having created new poetic expressions within the great American song tradition.”

Ik kan me niet herinneren dat die prestigieuze Zweedse onderscheiding ooit zoveel mensen en media iets kon schelen als die van 2016. Onze wereld is weer een twistappel rijker.

Of ie terecht is, die prijs? Of songteksten überhaupt literatuur zijn? Heikele vragen. Een kwestie van definitie en van interpretatie van die definitie lijkt me. En ook een beetje van smaak natuurlijk. Maar een verrassing was het wel.

Mijn smaak is Dylan zeker niet. Daarvoor is zijn stem te veel die van een “krassende kraai met gezwollen sinussen“, zoals Tom Heremans het in zijn laudatio verwoordt. Mijn hoogsensitief hoororgaan slaat tilt van al wat luid en scherp en schril is. Ook van Dylan dus. En alleen al daarom slagen zijn liedjes er niet in me te raken. Een nieuw laudatio aan ’s mans adres moet je hier dus niet verwachten. Not to Dylan.

Maar nu we het toch hebben over laudatio’s en het geraakt worden door literatuur … Ik ken nog wel een paar dingetjes die best een prijs mogen krijgen. En ze komen heus niet uit de pen van een blanke man uit het noordwestelijk halfrond.

Neem nu Arundhati Roy, een Indische schone van middelbare leeftijd, architecte en milieu-activiste. Haar debuutroman The God of Small Things kreeg in 1997 prompt de Booker Prize en is – hier begint mijn laudatio – “een onderschatte parel van literaire architectuur en metaforische dictie. Een verrassende literaire constructie met de armen van een octopus, waarin alles met alles zeldzaam mooi verbonden is: thema en motieven, vertelstandpunt,stijl, ruimte en tijd, personages en gebeurtenissen.”

Het verhaal verloopt niet chronologisch-lineair maar windt zich, via herinneringen en flash-backs die alsmaar concreter en vollediger worden, als een spiraal naar de kern van de roman en naar de waarheid die daar in de schoot van Kerala verscholen zit. Over de verdrinkingsdood van Sophie Moll, het nichtje van de tweeling Rahel en Estha, en hoe die de hele familie ontwricht. Over de verboden liefde tussen hun moeder Ammu en de onaanraakbare Velutha. Over de onrechtvaardigheid, de corruptie en de complexiteit in de Indische samenleving. En over hoe moeilijk het is om je daarin als individu staande te houden en gelukkig te worden.

Of André Brink zaliger, Zuid-Afrikaans professor en romanschrijver. Zijn An Instant in the Wind dateert al van 1975 maar ik las het pas twintig jaar later op aanraden van een collega en ik herlas het sindsdien al een keer of drie.

Brinks roman speelt zich af in de 18de eeuw in het Zuid-Afrika van The Cape en vertelt het ongewone verhaal van Adam, een ontsnapte zwarte slaaf, en Elizabeth, een blanke vrouw, die als enige een mislukte expeditie van haar Zweedse man/avonturier/wetenschapper naar het Zuid-Afrikaanse binnenland overleeft. “De roman dient zich aan als een staalkaart van genres: avonturenverhaal, reisverhaal, liefdesverhaal, toeristische gids, historische roman, existentialistisch pamflet, docudrama, … Maar de lijm is en blijft het droevig-mooie verhaal van Adam en Elizabeth die door het lot op elkaars pad worden ‘geworpen’, voetje voor voetje de liefdeswetten van het apartheidssysteem overtreden en daarvoor gestraft worden. Paradoxaal genoeg overlaadt de onderkoelde manier van registreren en vertellen de lezer met zoveel vragen en emoties dat die onder zijn huid kruipen. Zich daar nestelen in zijn ‘innermostness’. Voeg daarbij een lyrische ode aan de wind en de schoonheid van Zuid-Afrika en je krijgt een sfeer die je vandaag ondermeer terugvindt in de prachtige foto’s en de taal op de blog van Perdebytjie.”

Twee postkoloniale romans dus, uit twee totaal verschillende continenten. Twee moeilijke en droevige liefdesverhalen die zich langzaam ontvouwen in een beklijvende socio-historische setting. Macroverhalen over universele thema’s als liefde en bedrog, leugen en waarheid, vrijheid en gevangenschap, die op microniveau focussen op het unieke van twee mensen, en dat alles verpakt in een beeldende taal en een originele vorm.

Dat is literatuur die mij verrast en bij de keel grijpt. Die raakt en blijft raken. Want hoe meer je die verhalen laat rijpen, hoe beter ze worden.

Moeder, maar dat is met de teksten van Bob Dylan ook zo, zegt zoon vijf. Toch to Dylan dan?