Op leesvlak lijkt er hier het één en ander te bewegen. Ik lees namelijk weer meerdere boeken na mekaar. In juli en augustus las ik een boek of vier. Op één na allemaal in het Engels. Het nieuwste van Lianne Moriarty bijvoorbeeld en de laatste twee van Carol Drinkwater. Niets om over naar huis te schrijven en dat doe ik dan ook niet. Over dat vierde boek – een boek over Madame Curie – heb ik het later nog wel eens.

De voorbije week las ik er, met dank aan het weer, nog eens twee. In het Nederlands deze keer. En deze kleven wel. Zitten nu even op en onder mijn huid. Eén omwille van een spiegeleffect. Het andere gewoon om wat het is.

Wat voorafging van Diane Broeckhoven.

Jaren geleden las ik De Buitenkant van Meneer Jules. Een vreemd aandoende en beklemmende novelle. En nu las ik in De Bond een korte recensie over het (auto)biografische ‘moederboek’ dat mevrouw Broeckhoven pas kon schrijven nadat haar moeder gestorven was. Het verhaal van een lange en getormenteerde relatie tussen een moeder en een in haar ogen ‘lastige’ dochter.

Het schrijven van het boek heeft de auteur naar eigen zeggen 7 jaar psychotherapie uitgespaard. Als alles in het boek echt zo gebeurd is, kun je daar best in komen. Dat ze aan het eind van het verhaal nog zoveel liefde en geduld overhoudt voor de vrouw die haar van kleins af aan zo onheus behandelde, kleineerde, uitschold, emotioneel bijna vertrappelde, …, mag dan een wonder heten. Enerzijds voel je bewondering omdat dochter Diane haar eigen pijn telkens opnieuw onderstopt om haar moeder zoveel mogelijk ter wille te zijn. Aan de andere kant heeft haar volgehouden ik-slik-het-wel-weer-houding iets bovenmenselijks. Iets dat niet van deze wereld is. Toen ik situaties, verwijten en vernederingen die Diane moest slikken herkende, sneden die ook in mijn huid. Ik heb regelmatig het hoofd geschud en gedacht: hoeveel vernedering kan een kind hebben? Hoe lang kun je je eigen pijn zo aan de kant schuiven door het gedrag van je moeder elke keer weer te verschonen vanuit haar eigen ongelukkige jeugd of omdat ze eigenlijk geen kinderen wilde? Het antwoord van Diane is duidelijk:

Alles heb ik in het werk gesteld om onder de verharde buitenkant van mijn moeder haar zachte vulling te blijven zien. Om niet uit het oog te verliezen dat haar toenemende boosaardigheid een dekmantel was voor haar angst, haar hunkering naar liefde en warmte, haar eenzaamheid. … Ik heb de oorlog met mijn moeder overleefd door het principe van de onvoorwaardelijke liefde te beoefenen, als een boeddhist. Of het althans te proberen. (p. 17)

Dianes moeder werd geboren vlak na Wereldoorlog I, zij zelf een jaar na het einde van Wereldoorlog II en het is alsof die oorlogen hen niet willen loslaten. Het hele boek is één grote strijd. Op verschillende fronten. Dat van de moeder die tot vervelens toe van iedereen aandacht en bewondering vraagt. Die haar jongste dochter ziet als een rivale en een dwarsligger op haar weg naar geluk. Van bij de geboorte van het kind tot aan haar eigen dood. Het is ook de levenslange strijd van de dochter die graag gezien wil worden. Die erkend wil worden in wie ze is en dat van haar moeder, wat ze ook doet, maar niet gedaan krijgt. En ook na de dood van haar moeder levert Diane verder strijd als ze alles van zich af probeert te schrijven. Om eindelijk te kunnen afronden en haar eigen leven vredevol verder te zetten met haar kinderen en kleinkinderen.

Ik gun het mevrouw Broeckhoven in de herfst van haar leven van harte. En ook dat familie, vrienden, lezers en recensenten haar pijn erkennen. Die niet minimaliseren of reduceren tot een ‘liefdevol dwarszitten van een soms nare moeder’ zoals Olivier Rieter in Literair Nederland schreef. Want zo onschuldig was het niet.

Wat voorafging is allesbehalve een vrolijk moederboek. De rauwheid ervan maakte me ongemakkelijk. De herkenbaarheid ook en daarom zit het nu even op mijn huid. Maar de schrijfstijl is me te weinig origineel en te repetitief om lang te blijven kleven.

Vaak ben ik gelukkig van Jens Christian Grøndahl.

Heel anders was het bij Vaak ben ik gelukkig. Het eerste boek dat ik van deze veelgelezen Deense auteur las, was meteen een schot in de leesroos. Zowat alles aan het boek beviel: de beperkte omvang, de intimistische afbeelding op het voorplat, de poëtische (een stuk van een versregel) en voor interpretatie vatbare titel, de milde en humane verteltoon, de fijnbesnaarde woordkeuze, het aangrijpende verhaal over liefdes en een vriendschap, … .

Anna is het begin en het einde van het boek. Maar Anna is dood. Al veertig jaar. En toch laat de zeventigjarige Ellinor haar dode boezemvriendin weten dat “onze man” Georg nu ook gestorven is. Een soort van biecht is het. Een monoloog en een ellenlange brief. Hun man, zei ze. Dat vraagt om uitleg.

Ongeveer veertig jaar terug in de tijd waren Ellinor en haar toenmalige man Henning beste vrienden met Anna en haar man Georg. Beide koppels gingen zelfs samen op reis. Terwijl de tweeling van Anna en Georg bij de grootouders bleef, trokken zij met z’n vieren op skivakantie naar de Dolomieten. Er leek geen vuiltje aan de lucht tot een lawine over de zwarte piste naar beneden donderde en Anna en Ellinors man Henning meesleurde. Het lichaam van Anna werd teruggevonden. Dat van Henning niet.

Ellinor en Georg blijven verslagen achter. Zij, een jonge weduwe zonder, hij, een jonge weduwnaar mét kinderen. Na de begrafenis groeien Ellinor en Georg langzaam naar mekaar toe. Niet alleen omdat ze allebei rouwen om de dood van hun partner en samen verder zorgen voor de zevenjarige tweeling, maar ook omdat ze een andere pijn en status delen. Die van bedrogen partner. Want in dat hotel in de Dolomieten heeft Georg ontdekt dat hun dode partners een affaire hadden. In het geheim. Ze zijn dus niet alleen hun partner kwijt, maar ook het vertrouwen. Hij in zijn vrouw, zij in haar man en in haar beste vriendin. Dat schept in hun geval een band die later liefde wordt. Ellinor zal uiteindelijk tot aan zijn dood bij Georg wonen en zijn kinderen en kleinkinderen helpen opgroeien. Vaak gelukkig, maar niet altijd.

Wat dit boek zo bijzonder maakt, is de manier waarop vertelster Ellinor met haar kwetsuren omgaat. Ondanks het bedrog blijft Anna ook veertig jaar na haar dood haar beste vriendin en vertrouwenspersoon. Haar graf, de plek waar ze bloemen legt en deelt wat er in haar leven gebeurt. Wat ze voelt en denkt. Welke vragen ze zich stelt en welke niet. Welk geheim ze zelf al heel haar leven meedraagt als “kind van een moffenhoer”. Het gemis omdat ze haar Duitse vader nooit heeft gekend. Hoe de stiefkinderen zich na de begrafenis van hun vader van haar afkeren omdat ze het ouderlijk huis te koop heeft gezet.

Zo wordt Anna of liever, de herinnering aan Anna, een deel van Ellinor. “Jij zit als een vogel in de vertakkingen in mijn hoofd, en af en toe fladder je met je vleugels, stijg je op en land je ergens anders.”  Ze blijft haar dankbaar voor wat ze van haar kreeg: haar trouwkleed, haar man, haar kinderen, haar kleinkinderen. Haar vergeven vindt ze niet nodig: “het heeft toch geen zin om een steen wel of niet te vergeven, of die nu van kalksteen is of van graniet.”

Op die manier is dit boekje een prachtige ode aan de kracht van vriendschap en liefde. Een positief antwoord op de negatieve impact die geheimen op de relatie tussen vrienden en geliefden zouden kunnen hebben. Ik werd er stil van. Het kroop niet alleen op, maar ook onder mijn huid.

Vaak ben ik gelukkig is, ondanks de pijnlijke thema’s, vooral een lief boek. Mild en vol compassie. Zijde-zacht. En in die zin vergelijkbaar met het al even mooie Zijde van Alessandro Baricco.

---

Ik geef jullie nog even een link naar het persoonlijke logje dat Omabaard over Vaak ben ik gelukkig schreef.