Het is dinsdagavond 4 september, iets over zeven, en we kijken naar het Journaal op Eén. Beter gezegd: ik kijk terwijl de echtgenoot slaapt. 😉

Eén van de hoofdpunten brengt ons naar Brazilië, naar het Museu Nacional in Rio de Janeiro of wat daarvan overblijft na de desastreuze brand die daar zondagavond woedde. Er worden beelden getoond van het gebouw voor, tijdens en na. Van voormalig koninklijk paleis over een reusachtige toorts tegen de nachthemel tot een asgrijs skelet van muren gefilmd door een drone.

De brand was verwoestend. Bijna alles is vernield. 200 jaar werk en onderzoek en bijna 20 miljoen museumstukken in rook en vlammen opgegaan. Mensen zijn in shock. Verdrietig en boos. Zij die betrokken zijn, zijn nauwelijks verbaasd. Vroeg of laat moest er wel iets misgaan, zeggen ze. Kroniek van een aangekondigde ramp. Het klassieke verhaal van te weinig middelen. Geen geld bijvoorbeeld voor degelijke brandbeveiliging.

Hoe zoiets kan in een museum met wereldfaam, wil de journalist weten. Er wordt geskypet met een specialiste ter plaatse. Een Vlaamse professor antropologie die doceert aan de Federale Universiteit van Rio.

En dan komt ze in beeld. Ik herken haar meteen want ze is in al die jaren nauwelijks veranderd. Ze praat nog net als toen, met een ietwat lage, eerder mannelijk aandoende stem. Ik word teruggeflitst naar het begin van de jaren zeventig. We zijn klasgenootjes in een dorpsschooltje niet ver van Leuven. Ze is een jaar jonger dan ik, maar aangezien we graadklassen hebben – het vijfde zit links aan het raam, het zesde, symbolischerwijs, rechts bij de deur/uitgang -, zitten we twee keer een schooljaar samen.

Ik kon het goed vinden met haar en haar tweelingszus en in de lange zomervakanties speelden we geregeld in de velden achter hun huis. We plukten klaprozen en stempelden onze armen vol. We maakten picknick klaar en aten die smakelijk op, op een oud deken op twintig meter van huis. We vingen vlinders, brouwden kruidensoep en maakten heerlijk geurende zeepjes.

Maar toen ik als eerste naar de grote school moest, verwaterde het contact.

Later kwamen we mekaar in Leuven opnieuw tegen. In het Kremlin* meer bepaald, waar zij geschiedenis studeerde en ik talen. We maakten er af en toe een praatje. Ze slaagde met brio, doctoreerde en werd uiteindelijk prof.

Niet lang na haar studies trok ze naar Latijns-Amerika waar ze ondertussen al enkele decennia woont en werkt. Haar faculteit is verbonden met het Museum en vice versa. De brand was een aangekondigde tragedie, zegt ze gefrustreerd. De regering voert een anti-intellectueel beleid. Er werd geïnvesteerd in Olympische Spelen en ook wel in technologie en wetenschappelijk onderzoek, maar niet in onderwijs of patrimonium. De middelen van de universiteit en het museum werden op enkele jaren tijd gedecimeerd. In 2015 heeft men het museum enkele keren moeten sluiten omdat er geen geld was om het onderhoudspersoneel te betalen. Als het hard regende, regende het op de mummies en er lagen gevaarlijke producten in nog gevaarlijkere omstandigheden opgeslagen … .

Dat wat sommigen hebben gevreesd, is dus gebeurd. Een ramp, nationaal en internationaal. Want de schatkamer van Zuid-Amerika is voor 90% verloren gegaan. Het toch al getormenteerde verleden van de indiaanse bevolking, hun geschiedenis of althans de materiële bewijzen ervan weg. De stemmen uit hun rijke verleden het zwijgen opgelegd. Kunstvoorwerpen, opnames, archieven met indiaanse talen, talloze voorbeelden van precolumbiaanse kunst, één van de grootste collecties indiaanse kunst ter wereld in één nacht uitgewist.

De muren van de kamers staan er nog. De schatten voorgoed verdwenen.

foto van het gebouw na de brand

Kremlin*: benaming voor het moderne, grijze gebouw waarin de Faculteit Letteren van de KU Leuven zich bevond (en nog bevindt).

bronnen: destandaard.be, vrt.be