Leave a light on van Marble Sounds. Dat is ‘m. Na wat woelen in herinnering en met een beetje hulp van Dokter Google vind ik ‘m terug. De titel van het liedje waaraan het boek me doet denken. En dat is niet het enige. Ik hoorde echo’s van Pippi Langkous en Jane Eyre, van H.C. Andersen, Paul Biegel en J.K. Rowling, van Disney’s Belle en het Beest, van Assepoes en de Kleine Zeemeermin, van Cruella de Vil en The Elephant Man, van De Zon is een maffe god en Of Mice and Men.

En toch is Lampje van Annet Schaap geen mix. Is het boek op een heel eigen-zin-nige manier onnavolgbaar uniek. Zelden las ik zo’n mooi droef (kinder)boek als dit. Het greep me bij de keel en kroop onder mijn huid. De avonturen van Lampje – aka Emilia – deden me huiveren en slikken, denken en dromen, glimlachen en, dwars door alles heen, heel erg genieten. Vanaf de eerste zin eigenlijk.

Een eiland dat nog een beetje vastzit aan het vasteland, als een losse tand aan een draadje, heet een schiereiland. 

Schaap zuigt je mee in een lang en fantastisch, maar moeilijk samen te vatten avontuur  dat je niet loslaat.

Dit is een verhaal over de zee. Over geheimzinnige zeewezens en woeste piraten. Oer het Zwarte Huis van de Admiraal, waarvan ze zeggen dat er een monster woont. Over een grijze vuurtoren op een eiland, dat nog net vastzit aan het vasteland. Over Lampje, de dochter van de vuurtorenwachter, die iedere avond de eenenzestig treden beklimt om het licht aan te steken. Over een stormachtige avond, waarop de lucifers op zijn en alles misgaat. Maar vooral over dapper zijn en meer kunnen dan je ooit had gedacht.

Zo staat het op de achterflap van het boek. Dat is het boek ook. Maar veel meer dan dat. Een uitgesponnen en gelaagd sprookje van de oude stempel. Waarin vreselijke en ook mooie dingen gebeuren, waarin bizarre figuren rondlopen en kinderen én volwassenen gekwetst worden, maar dat uiteindelijk toch goed afloopt en geruststelt. En dat allemaal dankzij het dappere dochtertje van de vuurtorenwachter. Een licht ben je niet, zegt haar vader nochtans in het begin. Maar hij vergist zich. Een licht is ze wel. Wordt ze wel. Een groot licht zelfs. Noodzakelijk als een vuurtorenlicht. Voor één ieder in dit verhaal. Een Lampje van heldenhout dat vriendelijk en geduldig afstraalt op anderen en het beste in hen naar boven haalt. Haar vriendschap met het Monster – half jongen, half zeemeermin – onder het bed in de toren van het Zwarte Huis is van een zeldzame en ontroerende schoonheid.

Onder het sprookjesachtige, fantasierijke oppervlak en de alomtegenwoordige zee als vrijheidsmetafoor schuilt een hele poel van (sub)thema’s: kindermishandeling en -verwaarlozing, zelfontplooiing en het gebrek daaraan, vooroordelen, alcoholisme, verbittering, handicap, afscheid en dood, reizen, eenzaamheid, trouw en geduld, ontgoocheling, doorzettingsvermogen, liefde en vriendschap, straffen en belonen, schuld en altijd weer vergeven. Zoals hier, aan het eind van het verhaal.

Uit de donkere zee springt opeens een zeemeerminjonkie op. ‘Lampje, daar ben je! Ze hebben je! Maar ik hebt je gered, eigenlijk, weet je dat wel?’

‘Vis!’ schreeuwt Lampje. ‘Hé Vis, weet je wat, ik word piraat. Net als m’n vader!’

‘Is dat je vader?

Lampje knikt en kijkt een beetje trots opzij naar de man met het houten been.

‘Dag meneer,’ zegt de opspringende zeemeerjongen beleefd.

Augustus knikt. ‘Hallo. Ja. Zeg. Het spijt me.’

‘Eh … wat, meneer?’ vraagt Vis. Hijgend, want hij moet hard meezwemmen.

‘Niet jou, haar,’ zegt Augustus. ‘Dat het me spijt.’ Hij legt zijn hand op haar wang, die al zo lang niet meer blauw is. ‘Alles. Heel erg.’

Lampje glimlacht breed. Achter haar vader strekt zich naar alle kanten het water uit. Ze kunnen alles doen, overal heen.

‘Het is allang goed,’ zegt ze. En dat is het ook.

Zo herkent iedereen wel iets van zichzelf en is het verhaal bij momenten realistischer en wenselijker dan onze realiteit.

Annet Schaap houdt ook van omkeringen. Van traditionele rollenpatronen bijvoorbeeld. Slimme en knappe piratenvrouwen die weigeren te koken staan meer dan hun mannetje en terwijl de grote zeemeermin gevangen zit in een vieze kermisattractie vindt haar neefje, het zeemeerminjonkie, zijn ware aard en doel in het open water. Zon, zee en wind worden personages met een eigen stem en kinderen zijn wijzer dan hun ouders.

De taal is om van te smullen. Eenvoudig, maar sierlijk. Met namen die klinken. Mevrouw Rozenhout bijvoorbeeld. Of meneer Waterman. Het boek is ook beeldrijk geschreven. Met een cadans, een zangerigheid die zich knap laat voorlezen, denk ik. Het samen deinen op de golven van de moedertaal. Zoiets. 😉

Om zelf te lezen vanaf 9 jaar, zegt de uitgeverij. En voor te lezen vanaf 8. Maar dat weet ik zo niet. Ik zou wat langer wachten, maar dan loop je natuurlijk het risico dat je (klein)kind niet meer voorgelezen wil worden in het schijnsel van een leeslampje. Maar stel dat dat het geval is, dan lees je het toch gewoon voor jezelf?

 

 

---

 

Annet Schaap, Lampje, Querido Amsterdam, 2018, 324 blz. Het boek kreeg (heel terecht) de Gouden Griffel, De Woutertje Pieterse Prijs en de Nienke van Hichtum-prijs.